Het grootste deel van ons plastic afval is afkomstig van plastic voor eenmalig gebruik. De burgercampagne May Plasticvrij roept op om hier iets aan te doen. Blind plastic verbieden is echter geen goed idee, zeggen experts.

In 2019 werd wereldwijd 368 miljoen ton plastic geproduceerd, waarvan de helft in Azië en een derde in China. Europa was goed voor 58 miljoen ton. 40 procent van het plastic dat in Europa wordt gebruikt, gaat naar verpakkingen, zeg maar eenmalig gebruik. Dit 'wegwerpplastic' vormt 60 procent van het plastic afval in Europa.

Als we iets willen doen aan plasticvervuiling, is daar de grote winst te behalen, zeggen experts. 'De plastic afvalberg is ongetwijfeld gegroeid door corona - mondmaskers, handschoenen, desinfectieflessen en afhaalmaaltijden', zegt Kim Ragaert, professor plastic recycling aan de Universiteit Gent. 'Er zijn daar weinig concrete cijfers over, maar we kunnen ervan uitgaan dat het gebruik van plastic de komende jaren alleen maar zal toenemen, net als dat van metaal of glas. Dat heeft alles te maken met onze focus op economische groei.'

Om mensen bewust te maken van de 'tsunami van wegwerpverpakkingen' is voor het vierde jaar op rij de campagne Mei Plasticvrij opgezet. Het roept consumenten op om alternatieven te zoeken voor hun plasticgebruik. 'Dat zijn er genoeg', zegt het burgercollectief, dat voor zijn campagne tv-gezichten als Dieter Coppens en Hilde De Baerdemaeker betrekt.

'We roepen mensen op om hun plasticvrij verhaal op #meiplasticvrij te plaatsen', zegt campagneleider Ineke Van Nieuwenhove. 'Met je eigen drinkbeker of lunchbox, een bamboe tandenborstel, zelfgemaakte poets- of gezichtsreiniger, een stuk zeep of wasbare luiers. Anderen denken misschien na tien keer: dat alternatief is het waard. Ook willen we het hebben over maandverband en tampons. Er zit veel plastic in. Ze leidden tot tonnen afval. Menstruatiecups en ondergoed kunnen dat vervangen.'

'Om wegwerpplastic aan te pakken, moeten we allereerst de wegwerpproducten bestrijden', zegt Ragaert. Ze praat liever over een verspillings- en houdingsprobleem dan over een materieel probleem. 'Moeten supermarkten zakjes met 30 gram noten hebben als 'gezond tussendoortje'? Of ze nu verpakt zijn in plastic of karton: nee.'

'Als in België, met onze infrastructuur, plastic voor eenmalig gebruik in het milieu terechtkomt, is daar een reden voor: luiheid om het in de prullenbak te gooien. In minder ontwikkelde landen is het ingewikkelder. Het is onze morele plicht om logistieke en verwerkingsfabrieken voor plastic inzameling te bouwen in Afrika en Zuidoost-Azië. Anders komt het in de oceanen terecht.'

'Vooral statiegeld is effectief in het terugdringen van zwerfvuil', zegt professor Kim Ragaert. 'Het kan de hoeveelheid plastic voor eenmalig gebruik niet verminderen. Het heeft geen grote meerwaarde ten opzichte van ons PMD-recyclingsysteem wat betreft de kwaliteit van ingezamelde kunststoffen. Drie jaar geleden zag ik de meerwaarde van een aanbetaling niet in. Onze blauwe PMD-zakken zouden te leeg zijn zonder de PET-flessen, terwijl ons inzamelsysteem een ​​van de beste in Europa is. Nu zitten er ook wasmiddelflessen, shampooflessen en folies in de blauwe zakjes zodat je - als je de blikjes en flesjes recupereert via statiegeld - je een flinke hoeveelheid plastic afval overhoudt om te recyclen in de bestaande fabrieken, die zijn afgestemd op PET-flessen. Nu ben ik er voorstander van.'

Ragaert vindt dat we ons niet blind moeten richten op het terugdringen van de plasticproductie. 'We moeten vooral onderzoeken hoe we van gerecycled plastic zoveel mogelijk plastic kunnen maken, hoe we het zo geloofwaardig mogelijk kunnen gebruiken en hoe we eenmalig gebruik kunnen beperken. Waarom zijn Dino en andere koekjes afzonderlijk verpakt in een doos? Alleen omdat ouders ze mee naar school willen nemen. Met zulke dingen moeten we ophouden.'

Als voorbeeld van een zeer onhoudbaar product noemt ze de Kinder Surprise-eieren, een chocolade-ei met daarin een plastic ei met een speeltje. 'De inhoud gooi je op korte termijn weg. Het is beter om geen gadgets te kopen die een korte levensduur hebben. De producent stopt dan snel.' Als consument heb je macht, zegt ze ook in haar TEDx talk met de prikkelende titel 'plastics rehab', waarin ze met voorbeelden laat zien dat de milieu-impact van plastic niet altijd zwart-wit is.

Ze hekelt ook het recente gebruik van papierlaminaat in de bruinkartonnen vloten met charcuterie of kaas. 'Het wordt gepromoot als papier, maar er zit een dun laagje polyethyleen op. Dit vervuilt zowel de papier- als de plasticstromen. Je kunt er niets mee.' Ze is niet blij met de afvalberg van e-commerce en de afhaalhype. 'De hoeveelheid karton daarvoor is enorm. Veel pizzadozen bevatten een dun laagje plastic. Het is niet schoon.'

Ragaert is fan van vulsystemen. “Vorig jaar lanceerde Procter & Gamble de mogelijkheid om je shampoofles in de winkel bij te vullen. Zo verwijder je veel plastic eenmalige verpakkingen.'

Ragaert en haar team - 'jonge idealisten die de wereld willen verbeteren' - zijn gespecialiseerd in het hogere kwaliteit maken van gerecyclede kunststoffen. Ze werkt samen met bedrijven als Indaver, Govaplast, Suez, Samsonite en Whirlpool. Met haar lab ondersteunde ze onlangs de ontwikkeling van een Philips-stofzuiger waarvan de plastic onderdelen voor 75 procent uit gerecyclede producten bestaan. 'Een prachtig product', zegt ze.

Om plastic te recyclen is zuiverheid erg belangrijk, zegt ze. 'Hoe minder het plastic uit verschillende soorten plastic bestaat, hoe beter hergebruik. Daarom gaan bedrijven terug naar meer monomaterialen in plaats van verschillende soorten plastic over elkaar heen.'

Het recyclen van plastic is niet altijd eenvoudig. Ragaert: 'Het contact tussen verpakking en voeding is streng gereglementeerd. PET-flessen zijn perfect recyclebaar tot plastic voor voedsel, zoals nieuwe flessen of plastic schoteltjes voor kaas. Melkflessen daarentegen niet omdat ze van hetzelfde polyethyleen zijn gemaakt als shampooflessen en de klassieke sorteersystemen niet herkennen welk plastic in contact is geweest met voedsel of niet. Via het Holy Grail-project onderzoeken verschillende multinationals hoe ze het plastic dat in contact is gekomen met voedsel kunnen watermerken, zodat we het probleemloos kunnen sorteren.'

'Er is nog veel werk aan de winkel', zegt Ragaert, 'maar ik ben optimistisch. Er is veel goede wil en kritische massa om iets aan de plastic afvalberg te doen, zowel van overheden als ngo's, consumenten en producenten. Een van de pioniers van de circulaire economie is de Britse Ellen MacArthur Foundation, die ook aanwezig is op het World Economic Forum in Davos. Het is haar gelukt om top 100 bedrijven bij haar verhaal te betrekken.'

De traagheid van Europa frustreert haar. 'In 2030 moet 100 procent van de plastic verpakkingen in Europa recyclebaar zijn, maar er is nog geen bindende definitie van 'recyclebaar'. Zo kan elke cowboy het op zijn verpakking doen, maar in een lab dat niet hetzelfde is als op grote schaal.'

Ragaert beaamt dat Mei Plasticvrij zich richt op menstruatieproducten. 'Ze zijn heel moeilijk te recyclen omdat ze menselijk afval bevatten. Nu zijn ze bijna allemaal verbrand.' Vorig jaar reageerde Ragaert heftig op Mei Plasticvrij. Er werd gesuggereerd dat het coronavirus op een plastic ondergrond langer zou duren dan op karton.

"Angstzucht", zegt ze. 'Het is niet waar dat plastic altijd slecht is. Er zijn veel misverstanden, maar plastic heeft ook veel voordelen: het is licht, efficiënt, goedkoop, beschermt tegen ziektes en vermindert voedselverspilling. Vorig jaar vervingen de grote Britse supermarkten plastic shoppertassen door papieren en kartonnen tassen. Maar uit veel gegevens blijkt dat dit niet de beste oplossing is. U moet de papieren zak minstens vier keer hergebruiken om even milieuvriendelijk te zijn. Velen vinden de in folie verpakte komkommer absurd, maar in de verpakking van 2 gram blijft het elf dagen lekker en voorkom je voedselverspilling. De vermeden CO₂-uitstoot is vijf keer zo hoog als die voor het maken van het plastic.'

Volgens Ragaert is het gebruik van glas voor drankflessen - als de ecologische voetafdruk van productie, CO₂-uitstoot, water- en grondbelasting en transport meegerekend worden - in de helft van de gevallen slechter voor het milieu dan blikjes of plastic. Idem voor de katoenen boodschappentas. 'De katoenproductie is intens. Je moet hem 170 keer gebruiken als je een lagere milieubelasting wilt hebben dan met een plastic zak.'